กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง

กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง

ผู้แต่ง                   เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร  ไชยเชษฐสุริยวงศ์

ชื่อเล่น                “เจ้าฟ้ากุ้ง”

ประสูติ                 พ.ศ. ๒๒๔๘

สิ้นพระชนม์        พ.ศ.๒๒๙๘  (สาเหตุถูกกล่าวหาว่าเป็นชู้กับเจ้าฟ้านิ่มหรือเจ้าฟ้าสังวาล  ซึ่งพระสนมของพระราชบิดา จึงถูกพระราชอาญาโบยจนสิ้นพระชนม์)

ผลงานที่ทรงพระนิพนธ์

                เพลงยาวบางบท    บทเห่เรือกากี ๓ ตอน  กาพย์เห่เรือ 

                กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง  พระมาลัยคำหลวง

               กาพย์ห่อโคลงนิราศธารโศก  นันโทปนันสูตรคำหลวง

                บทเห่สังวาสและบทเห่ครวญ อย่างละบท

ลักษณะการแต่ง

                แต่งด้วยกาพย์ห่อโคลง  ประกอบด้วยกาพย์ยานี ๑๑  มี ๑๐๘ บทและโคลงสี่สุภาพ  ๑๑๓ บท ปิดท้ายด้วยโคลงสี่สุภาพ ๒ บท

                ลักษณะของกาพย์ห่อโคลงคือขึ้นต้นด้วยกาพย์ยานี ๑๑  ๑ บท ตามด้วยโคลงสี่สุภาพ ๑ บท  ใจความเหมือนกัน

จุดมุ่งหมายในการแต่ง

                เพื่อความเพลิดเพลินในการชมธรรมชาติระหว่างการเดินทางไปพระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรี

สาระสำคัญของเรื่อง

                ตอนต้นกล่าวถึงกระบวนเสด็จ  พรรณนาสัตว์ป่าตามสภาพของมัน  พรรณนาพวกนก  พรรณนาพันธุ์ไม้  พรรณนาลำธารและปลา   และพรรณนาความสนุกรื่นรมย์ที่ธารทองแดง

กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๒

                          เที่ยวเล่นเป็นเกษมสุข              แสนสิ่งสนุกปลุกใจหวัง

                เร่ร่ายผายผาดผัง                              หัวริกรื่นชื่นชมไพร

                          สนุกเกษมเปรมหน้าเหลือบ        ลืมหลัง

                แสนสนุกปลุกใจหวัง                          วิ่งหรี้

                เดินร่ายผายผันยัง                               ชายป่า

                หัวร่อรื่นชื่นชี้                                   ส่องนิ้วชวนแล

                ถอด ความ : การเที่ยวเล่นในครั้งนี้ช่างมีความสุข สนุกสนานเหลือเกิน เดินอย่างรวดเร็วเข้าไปในป่า  หัวเราะกระซิกกันอย่างสดชื่นรื่นเริง  โดยการชี้ชวนให้ชมธรรมชาติต่างๆ

                          เลียงผาอยู่ภูเขา                     หนวดพรายเพราเขาแปล้ปลาย

                รูปร่างอย่างแพะหมาย                         ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกัน

                          เลียงผาอยู่พ่างพื้น             ภูเขา

                หนวดพู่ดูเพราเขา                              ไปล่ท้าย

                รูปร่างอย่างแพะเอา                             มาเปรียบ

                ขนเหม็นสาบหยาบร้าย                    กลิ่นกล้าเหมือนกัน           

                ถอดความ : เลียงผาอยู่บนภูเขา  มีรูปร่างคล้ายแพะ  มีหนวดงาม  ปลายเขาโค้งไปข้างหลัง ขนหยาบและมีกลิ่นเหม็นสาบ เช่นเดียวกับแพะ

                          กระจงกระจิดเตี้ย                       วิ่งเรี่ยเรี่ยน่าเอ็นดู

                เหมือนกวางอย่างตาหู                             มีเขี้ยวน้อยสร้อยแนมสอง

                         กระจงกระจิดหน้า                              เอ็นดู

                เดินร่อยเรี่ยงามตรู                                      กระจ้อย

                เหมือนกวางอย่างตาหู                                ตีนกีบ

                มีเคี่ยวขาวน้อยช้อย                                     แนบข้างเคียงสอง

                ถอด ความ :  กระจงเป็นสัตว์ที่มีตัวขนาดเล็ก  มองดูน่ารักน่าเอ็นดู  มีตาหูและตีนกีบเหมือนกวาง  มีเขี้ยวน้อยสีขาว  ๒ เขี้ยว  แต่ไม่มีเขา

                        ฝูงลิงใหญ่น้อยกระจุ้ย                   ชะนีอุ่ยอุ้ยร้องหา

                ฝูงค่างหว่างพฤกษา                                ค่างโจนไล่ไขว่ปลายยาง

                         ฝูงลิงยวบยาบต้น                 พวาหนา

                ฝูงชะนีมี่กู่หา                                                เปล่าข้าง

                ฝูงค่างหว่างพฤกษา                                   มาสู่

                ครอกแครกไล่ไขว่คว้าง                                โลดเลี้ยวโจนปลิว

                ถอด ความ :  ฝูงลิงขย่มต้นมะม่วงอยู่ยวบยาบ  ฝูงชะนีร้องกู่หาคู่ของมัน  ฝูงค่างกระโดดไปมาระหว่างต้นไม้  ฝูงลิงต่างพากันร้องขู่ตะคอก พร้อมทั้งกระโดดไล่ไขว่คว้ากัน

  

                    

  งูเขียวรัดตุ๊กแก                               ตุ๊กแกแก่คางแข็งขยัน

                กัดงูงูยิ่งพัน                                               อ้าปากง่วงล้วงตับกิน

                        งูเขียวแลเหลื้อมพ่น                           พิษพลัน

                ตุ๊กแกคางแข็งขยัน                                   คาบไว้

                กัดงูงูเร่งพัน                                                   ขนดเครียด

                ปากอ้างูจึงได้                                                      ลากล้วงตับกิน

                ถอด ความ :  งูเขียวตัวเป็นเงามันแต่ไม่มีพิษ ถูกตุ๊กแกคาบไว้  ในขณะเดียวกันงูเขียวก็รัดตุ๊กแกจนต้องอ้าปาก และเข้าไปล้วงตับตุ๊กแกกินเป็นอาหาร

                                ยูงทองย่องเยื้องย่าง                       รำรางชางช่างฟ่ายหาง

                ปากหงอนอ่อนสำอาง                               ช่างรำเล่นเต้นตามกัน

                                ยูงทองย่องย่างเยื้อง                            รำฉวาง

                รายร่ายฟ่ายเฟื่องหาง                                          เฉิดหน้า

                ปากหงอนอ่อนสำอาง                                        ลายเลิศ

                รำเล่นเต้นงามหง้า                                              ปีกป้องเป็นเพลง

                ถอดความ :  นกยูงทองย่องเยื้องย่าง  แล้วรำแพนหางเชิดหน้าขึ้น  เห็นปากงอนอ่อนช้อย แสดงอาการรำเล่นด้วยการยกปีกขึ้นป้องตามเพลง

                                ไก่ฟ้าอ้าสดแสง                        หัวสุกแดงแทงเดือยแนม

                ปีกหางต่างสีแกม                                       สีแต้มต่างอย่างวาดเขียน

                                ไก่ฟ้าหน้าก่ำกล้า                            ปากแหลม

                หัวแดงเดือยแนม                                 เนื่องแข้ง

                ปีกหางต่างสีแกม                                 ลายลวด

                ตัวด่างอย่างคนแกล้ง                                           แต่งแต้มขีดเขียน

                ถอดความ :  ไก่ฟ้าหน้าสุกใสมีปากแหลม  หัวมีสีแดง  กำลังแทงเดือยขึ้นมา  ปีกหางและลำตัวมีลวดลายงามเหมือนอย่างคนแกล้งแต่งสีให้มัน

  

                               

ดูหนูสู่รูงู                                 งูสุดสู้หนูสู้งู

                หนูงูสู้ดูอยู่                                               รูปงูทู่หนูมูทู

                                ดูงูขู่ฝูดฝู้                                                พรูพรู

                หนูสู่รูงูงู                                                      สุดสู้

                งูสู้หนูหนูสู้                                               งูอยู่

                หนูรู้งูงูรู้                                                              รูปถู้มูทู

                ถอดความ :  งูขู่หนูฟู่ๆ เพราะหนูจะเข้าไปในรูงู  งูจึงสู้กับหนู หนูก็สู้กับงู  สัตว์ทั้งสองต่างก็รู้เชิงซึ่งกันและกัน  โดยทำเป็นมู่ทู่ใส่กัน

                                นกแก้วแจ้วเสียงใส                      คลอไคล้คู่หมู่สาลิกา

                นกตั้วผัวเมียคลา                                        ฝ่าแขกเต้าเหล่าโนรี

                                นกแก้วแจ้วรี่ร้อง                                 เร่หา

                ใกล้คู่หมู่สาลิกา                                                   แวดเคล้า

                นกตั้วผัวเมียมา                                                    สมสู่

                สัตวาฝ่าแขกเต้า                                   พวกพ้องโนรี

                ถอด ความ :  นกแก้วร้องแจ้วๆ  เร่ หาคู่  โดยเข้าไปใกล้หมู่นกสาลิกา  ส่วนนกกระตั้ว ๒ ตัวผัวเมียกำลังสมสู่กันอยู่  ในขณะที่นกสัตวาจะต้องฝ่านกแขกเต้าเข้าไปหานกโนรี ซึ่งเป็นพวกพ้องของมัน

                                กระจายสยายซร้องนาง                  ผ้าสไบบางนางสีดา

                ห่อห้อยย้อยลงมา                                      แต่ค่าไม้ใหญ่สูงงาม

                                กระจายสยายคลี่ซร้อง                        นงพงา

                สไบบางนางสีดา                                         ห่อห้อย

                ยื่นเลื้อยเฟื้อยลงมา                                              โบยโบก

                แต่ค่าไม้ใหญ่น้อย                                               แกว่งเยื้องไปมา

                ถอดความ :  ต้นซ้องนางคลี่  และสไบนางสีดา ต่างก็ยื่นเลื้อยห้อยลงมา  แต่ค่าคบไม้น้อยใหญ่  เมื่อยามลมพัดจะแกว่งไปมาดูสวยงามนัก

                                 หัวลิงหมากลางลิง                        ต้นลางลิงแลหูลิง

                ลิงไต่กระไดลิง                                         ลิงโลดคว้าประสาลิง

                                หัวลิงหมากเรียกไม้                            ลางลิง

                ลางลิงหูลิงลิง                                       หลอกขู้

                ลิงไต่กระไดลิง                                    ลิงห่ม

                ลิงโลดฉวยชมผู้                                   ฉีกคว้าประสาลิง

                ถอด ความ :  เถาหัวลิง  ต้นหมากลิง และลิงบางตัวก็ขั้นต้นหูลิงทำหน้าหลอกคู่ของมัน  บ้างก็ขึ้นไต่กระไดลิงขย่มเล่น  บ้างก็ตะโกนฉวยชมพู่คว้ามาฉีกเล่นตามภาษาลิง

                                ธารไหลใสสะอาด                        มัจฉาชาติดาษนานา

                หวั่นว่ายกินไคลคลา                                  ตามกันมาให้เห็นตัว

                                ธารไหลใสสะอาดน้ำ                         รินมา

                มัจฉาชาตินานา                                           หวั่นหว้าย

                จอกสร่ายกินไคลคลา                                          เชยหมู่

                ตามคู่มาคล้ายคล้าย                                             ผุดให้เห็นตัว

                ถอด ความ :  น้ำในลำธารใสสะอาดไหลรินมา  หมู่ปลานานาชนิด  ต่างหากันว่ายไปมา  กินจอกและสาหร่าย  โดยว่ายตามกันมาเป็นคู่ๆ  และผุดให้เห็นตัวด้วย

คำศัพท์

- หัวลิง                  หมายถึง ไม้เถาชนิดหนึ่ง ผลขนาดส้มจีน มีสันตรงกลางคล้ายหัวลิง

- หมากลางลิง      หมายถึง ชื่อปาล์มชนิดหนึ่ง

- ลางลิง , กระไดลิง หมายถึง ไม้เถาเนื้อแข็งชนิดหนึ่ง เถาแบนยาว - งอกลับไปกลับมาคล้ายขั้นบันได

- หูลิง                    หมายถึง ชื่อพรรณไม้ชนิดหนึ่ง

- ขู้                          หมายถึง ขู้ เป็นคำโทโทษของคำว่า คู่

- ชมผู้                    หมายถึง ชมผู้ เป็นรูปโทโทษของคำว่า ชมพู่ หมายถึงผลไม้ชนิดหนึ่ง

เฉลย ถอดคำประพันธ์ กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง

บทที่ ๕ การเที่ยวเล่นในครั้งนี้ช่างมีความสุขสนุกสนานเหลือเกินเดินอย่างรวดเร็วเข้าไปในป่า
หัวร่อต่อกระซิกกันอย่างสดชื่นรื่นเริงโดยการชี้ชวนให้ชมธรรมชาติต่างๆ
บทที่๒๐ เลียงผาอยู่บนภูเขา มีรูปร่างคล้ายแพะ มีหนวดงาม ปลายโค้งไปข้างหลัง ขนหยาบและมีกลิ่นเหม็นสาบเช่นเดียวกับแพะ
บทที่ ๒๗ กระจงเป็นสัตว์ที่มีขนขนาดเล็กมองดูน่ารักน่าเอ็นดู มีตาหู และตีนกีบเหมือนกวาง มีเขี้ยวน้อยสีขาวสองเขี้ยวแต่ไม่มีเขา
บท ที่ ๒๘ ฝูงลิงขย่มต้นพวาอยู่ยวบยาบ ฝูงชะนีร้องร้องกู่หาคู่ของมันฝูงค่างกระโดดไปมาระหว่างต้นไม้ ฝูงงิงต่างพากันร้องขู่ตะคอกพร้อมทั้งกระโดดไล่ไขว่คว้ากัน
บทที่ ๔๔ งูเขียวตัวเป็นเงามันแต่ไม่มีพิษถูกตุ๊กแกคาบไว้ในขณะเดียวกันงูเขียวก็รัด ตุ๊กแกจนต้องอ้าปากและเข้าไปล้วงตับตุ๊กแกกินเป็นอาหาร
บทที่ ๔๕ นกยูงทองย่องเยื้องย่างแล้วรำแพนหางเชิดหน้าขึ้นเห็นปากงอนอ่อนช้อย แสดงอาการรำเล่นด้วยการยกปีกขึ้นป้องตามเพลง
บทที่ ๔๘ ไก่ฟ้าหน้าสุกใสมีปากแหลม หัวมีแดง กำลังแทงเดือยขึ้นมา ปีกหางและลำตัวมีลวดลายสวยงามเหมือนอย่างคนแกล้งแต่งสีให้มัน
บท ที่ ๕๒ งูขู่หนูฟู่ๆเพราะหนูจะเข้าไปในรูงู งูจึงสู้กับหนู หนูก็สู้กับงู สัตว์ทั้งสองต่างก้รู้เชิงชั้นซึ่งกันและกันโดยทำเป็นมู่ทู่ใส่กัน
บท ที่๕๔ นกแก้วร้องแจ้วๆเร่หาคู่ โดยเข้าไปใกล้หมู่นกสาลิกา ส่วนนกกระตั้วสองตัวผัวเมียกำลังสมสู่กันอยู่ ในขณะที่นกสัตวาจะต้องฝ่านกแขกเต้าเข้าไปหานกโนรีซึ่งเป็นพวกพ้องของมัน
บท ที่ ๖๓ ต้นซ้องนางคลี่ และสไบนางสีดา ต่างก็ยื่นเลื้อยห้อยลงมาที่ง่ามไม้น้อยใหญ่ที่กิ่งแยกกัน เมื่อยามลมพัดจะแกว่งไปมาดูสวยงามนัก
บทที่ ๘๖ กวีกล่าวถึงเถาหัวลิง ต้นหมากลิง และลิงบางตัวก็ขึ้นต้นหูลิงทำหน้าหลอกคู่ของมัน บ้างก็ขึ้นไต่เถากระไดลิงขย่มเล่น บ้างก็กระโดดฉวยชมพู่คว้ามาฉีกเล่นตามภาษาลิง
บทที่ ๘๙ น้ำในลำธารใสสะอาดไหลรินมา หมู่ปลานานาชนิด ต่างพากันว่ายไปมา กินจอกและสาหร่าย โดยว่ายตามกันมาเป็นคู่ๆและผุดให้เห็นตัวด้วย

"เลียงผาอยู่ภูเขา   หนวดพรายเพราเขาแปล้ปลาย 

อย่างแพะหมาย   ขนเหม็นสาบหยาบเหมือนกัน

เลียงผาอยู่พ่างพื้น  ภูเขา

หนวดพู่ดูเพราเขา  ไปล่ท้าย 

รูปร่างอย่างแพะเอา   มาเปรียบ 

ขนเหม็นสาบหยาบ   กลิ่นกล้าเหมือนกัน"

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : เลียงผา แพะ

เลียงผา

ชื่อสามัญ: Serow

ชื่อวิทยาศาสตร์: Capricornis sumatraensis

ลักษณะ: เป็นสัตว์กีบคู่มีเขาจำพวกแพะ ความสูงที่ไหล่ 85 - 94 ซ.ม. หนักประมาณ 85 - 140 กิโลกรัม. อาศัยอยู่ตามภูเขาที่มีหน้าผา หรือถ้ำตื้น ว่องไวและปราดเปรียวมาก สามารถว่ายน้ำข้ามระหว่างเกาะ และแผ่นดินได้ มีประสาทตา หู และรับกลิ่นได้ดีมาก ชอบกินพืชต่างๆ ออกลูกครั้งละ 1 ตัว 

แพะ

ชื่อสามัญ: Goat

ชื่อวิทยาศาสตร์: Capra aegagrus hircus

ลักษณะ: มีเขา เหยียดยาวไปทางด้านหลัง ปลายโค้งงอลง และมีเคราที่ใต้คาง  นอกจากนี้ แพะยังมีหางยาวกว่าแกะมาก แต่ไม่มีวงขนรอบก้นเหมือนแกะ ลักษณะที่อยู่อาศัยของพวกแพะจะอยู่ตามเขาสูง ที่มีหน้าผาสูงชัน แต่แกะชอบอยู่ตามทุ่งโล่งเชิงเขาแพะป่าพบอาศัยอยู่ตามธรรมชาติในประเทศกรีก มีความสูงที่ไหล่ 70-100 ซม.ตัวผู้จะมีเขายาวประมาณ 80-150 ซม.

"กระจงกระจิดเตี้ย  วิ่งเรี่ยเรี่ยน่า

เอ็นดูเหมือนกวางอย่างตาหู   มีเขี้ยวน้อยสร้อยแนมสอง

กระจงกระจิดหน้า   เอ็นดู

เดินร่อยเรี่ยงามตรู  กระจ้อย

เหมือนกวางอย่างตาหู   ตีนกีบ

มีเคี่ยวขาวน้อยช้อย   แนบข้างเคียงสอง"
สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : กระจง กวาง

กระจง

ชื่อสามัญ: Mouse deer

ชื่อวิทยาศาสตร์: Tragulus javanicus 

ลักษณะ: จัด เป็นสัตว์กีบคู่ที่มีขนาดเล็กที่สุดในโลก รูปร่างหน้าตาคล้ายเก้งหรือกวาง แต่จะต่างกันตรงกระจงหนูจะไม่มีต่อมน้ำตา ขนตามลำตัวสีน้ำตาลแดงบริเวณหน้าอก และใต้ท้องมีแถบสีขาว 3 เส้นขนานไปกับลำตัว ไม่มีเขาทั้งตัวผู้และตัวเมีย แต่จะมีเขี้ยวงอกมาจากริมฝีปาก โดยเขี้ยวของตัวผู้จะยาวกว่าตัวเมียมีความยาวลำตัวและหัว 40-48 เซนติเมตร  ความยาวหาง 65-80 เซนติเมตร น้ำหนัก 0.7-2 กิโลกรัม มีพฤติกรรมหากินตามลำพัง  ใช้เวลาในการตั้งท้องประมาณ 140 วัน ปกติออกลูกครั้งละ 1 ตัว ในช่วงปลายฤดูฝนที่มีอาหารอุดมสมบูรณ์

กวาง

ชื่อสามัญ: Deer

ชื่อวิทยาศาสตร์: Cervidae

ลักษณะ: มีลักษณะ ขนยาวหยาบสีน้ำตาล ตัวผู้มีเขาเป็นแขนง ผลัดเขาปีละครั้ง ชอบอยู่ตามลำพังตัวเดียวยกเว้นฤดูผสมพันธุ์ กินใบไม้อ่อน หญ้าอ่อน

"ฝูงลิงใหญ่น้อยกระจุ๊ย   ชะนีร้องอุ่ยอุ้ยร้องหา

ฝูงค่างหว่างพฤกษา  ค่างโจนไล่ไขว่ปลายยาง

ฝูงลิงยวบยาบต้น   พวาหนา

ฝูงชะนีมี่กู่หา   เปล่าข้าง

ฝูงค่างหว่างพฤกษา   มาสู่

ครอกแครกไล่ไขว่คว้าง  โลดเลี้ยวโจนปลิว"

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : ลิง ชะนี ค่าง  

ลิง

ชื่อสามัญ: Monkey

ชื่อวิทยาศาสตร์: Macaca mulatta

ลักษณะ: จัดอยู่ในไฟลัมสัตว์มีแกนสันหลัง ชั้นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม จัดอยู่ในอันดับ Primates ลักษณะท่าทางคล้ายคน (คนจัดอยู่ในอันดับ Primates) ตีนหน้าและตีนหลังใช้จับเกาะได้ ที่มีหาง เช่น วอก (Macaca mulatta) ที่ไม่มีหาง เช่น กอริลลา (Gorilla gorilla)

ชะนี

ชื่อสามัญ: Gibbon

ชื่อวิทยาศาสตร์: Hylobates

ลักษณะ: เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม เป็นลิงที่ไม่มีหาง ซึ่ ชะนีส่วนใหญ่จะอาศัยอยู่ในป่าดิบชื้นที่อุดมสมบูรณ์ โดยอยู่กันแบบครอบครัวที่มีผัวเดียวเมียเดียว แต่อยู่เป็นฝูง ฝูง ๆ หนึ่งมีสมาชิกตั้งแต่ 2-5 ตัว ชะนีมีแขนที่ยาวและแข็งแรงรวมทั้งมือ ใช้สำหรับห้อยโหนต้นไม้จากต้นหนึ่งไปยังอีกต้นหนึ่งอย่างคล่องแคล่ว อาหารของชะนีหลัก ๆ คือ พืช ต่าง ๆ แต่อาจจะกินสัตว์ขนาดเล็กได้เพื่อเพิ่มโปรตีน โดยปกติแล้วชะนีจะใช้ชีวิตแทบทั้งหมดอยู่บนต้นไม้สูง จะลงมาพื้นดินก็แค่ดื่มน้ำหรือเหตุอย่างอื่น ซึ่งตามปกติชะนีจะดื่มน้ำโดยการควักล้วงจากโพรงไม้หรือเลียตามใบไม้

ค่าง

ชื่อสามัญ: Langur

ชื่อวิทยาศาสตร์: Trachypithecus obscurus

ลักษณะ: มีรูปร่างที่เพรียวบางกว่า ขาทั้ง 4 ข้างเรียวยาวกว่า แต่มีนิ้วโป้งสั้นกว่า มีหางที่ยาวกว่า รวมถึงขนที่ยาวกินอาหารจำพวกพืชเป็นหลักและอาจจะกินแมลงเป็นเพียงอาหารเสริม เท่านั้น

 

"งูเขียวรัดตุ๊กแก  ตุ๊กแกแก่คางแข็งขยัน

กัดงูงูยิ่งพัน  อ้าปากง่วงล้วงตับกิน

 

งูเขียวแลเหลื้อมพ่น  พิษพลัน

ตุ๊กแกคางแข็งขยัน  คาบไว้

กัดงูงูเร่งพัน  ขนดเครียด

ปากอ้างูจึงได้  ลากล้วงตับกิน"

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : งู ตุ๊กแก

งู

ชื่อสามัญ: Snake

ชื่อวิทยาศาสตร์: Python molurus

ลักษณะ: เป็นสัตว์เลื้อยคลานชนิดหนึ่ง ไม่มีขา ไม่มีเปลือกตา มีเกล็ดปกคลุมผิวหนังทั่วทั้งลำตัว ลักษณะลำตัวยาวซึ่งโดยขนาดของความยาวนั้น จะขึ้นอยู่กับชนิดของงู ปราดเปรียวและว่องไวในการเคลื่อนที่ มีลิ้นสองแฉกเพื่อใช้สำหรับรับความรู้สึกทางกลิ่น

ตุ๊กแก

 

ชื่อสามัญ: Gecko

ชื่อวิทยาศาสตร์: Gecko

ลักษณะ: สัตว์เลื้อยคลานชนิดหนึ่ง มีหลายสีด้วยกัน เช่น น้ำตาล เทา ดำ ฟ้าอ่อนและมีลายจุดสีส้มทั่วตัว สามารถปรับสีได้ตามสภาพแวดล้อมที่อาศัย ดวงตาไม่มีเปลือกตาปกปิด ขนาดความยาวของลำตัวประมาณ 30 เซนติเมตร กินแมลงเป็นอาหารพบได้ทั่วไปโดยเฉพาะภาคกลาง ตุ๊กแกอาศัยอยู่ทั้งในบริเวณพื้นที่แถบป่าไม้และในบริเวณบ้านเรือน ชอบมุมมืดปราศจากการรบกวน ออกลูกเป็นไข่

"ยูงทองย่องเยื้องย่าง  รำรางชางช่างฟ่ายหาง

ปากหงอนอ่อนสำอาง  ช่างรำเล่นเต้นตามกัน

ยูงทองย่องย่างเยื้อง   รำฉวาง

รายร่ายฟ่ายเฟื่องฟาง   เฉิดหน้า

ปากหงอนอ่อนสำอาง  ลายเลิศ

รำเล่นเต้นงามหง้า   ปีกป้องเป็นเพลง"

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : นกยูง 

นกยูง

ชื่อสามัญ: Green Peafowl 

ชื่อวิทยาศาสตร์: Pavo muticus 

ลักษณะ: เป็นนกขนาดใหญ่มาก ทั้งเพศผู้และเพศเมียมีหงอนเป็นพู่สีเหลืองอยู่บนหัว ต่างจากนกยูงอินเดียซึ่งเป็นรูปพัด บนหัวและคอเป็นขนสั้น ๆ สีเขียวเหลือบน้ำเงิน หน้ามีสีฟ้า ดำ และเหลือง ขนคอ หน้าอกและหลังตรงกลาง ขนมีเหลือบน้ำเงินแก่ล้อมด้วยสีเขียวและสีทองแดง นกยูงตัวผู้มีแพนขนปิดหางยาวหลายเส้น ตรงปลายมีดอกดวง "แววมยุรา" ตรงกลางดวงมีสีน้ำเงินแกมดำอยู่ภายในพื้นวงกลมเหลือบเขียว ล้อมรอบด้วยรูปไข่สีทองแดง เมื่อนกยูงรำแพนจึงเป็นรูปพัดขนาดใหญ่มีสีสันสวยงามมาก นกยูงตัวเมียมีขนาดเล็กกว่าตัวผู้เล็กน้อย และมีเดือยสั้นกว่า ขนของตัวเมียมักมีสีน้ำตาลแดงแทรกอยู่เป็นคลื่น

 

"ไก่ฟ้าอ้าสดแสง   หัวสุกแดงแทงเดือยแนม

ปีกหางต่างสีเแกม   สีแต้มต่างอย่างวาดเขียน

ไก่ฟ้าหน้าก่ำกล้า   ปากแหลม

หัวแดงแฝงเดือยแนม   เนื่องแข้ง

ปีกหางต่างสีแกม   ลายลวด

ตัวต่างอย่างคนแกล้ง   แต่งแต้มขีดเขียน" 

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : ไก่ฟ้า

ไก่ฟ้า

ชื่อสามัญ: Siamese Fireback

ชื่อวิทยาศาสตร์: Lophura diardi 

ลักษณะ: เป็นไก่ขนาดกลาง ตัวผู้มีหน้ากากสีแดงสด บนหัวมีเส้นขนแตกพุ่มตรงปลายสีดำเหลือบน้ำเงินยาวโค้งไปด้านหลัง ปากสีเหลืองขุ่น รอบคางใต้หน้ากากลงมามีขนสีดำ ลำตัวด้านบน อก คอ และปีกมีสีเทา ลักษณะเด่นคือ ขนตอนท้ายของลำตัวใกล้โคนหางจะมีสีเหลืองแกมสีทองเห็นได้ชัดเจนขณะกระพือปีก ขนคลุมโคนหางมีสีดำเหลือบน้ำเงินขอบสีแดงอิฐซ้อนกันหลายชั้น หางมีสีดำเหลือบเขียวยาวและโค้งลง ขนคลุมปีกมีลายสีดำขอบขาว ท้องสีดำ แข้งสีแดงมีเดือย ตัวเมียหน้าสีแดง บริเวณหน้าอก คอ หลังมีสีน้ำตาลแกมแดง ท้องมีลายเกล็ดน้ำตาลแดงขอบสีขาว ปีกมีสีดำสลับด้วยลายสีขาวตามแนวขวาง หางคู่บนสีดำสลับขาวส่วนคู่ล่างถัดลงมา สีน้ำตาลแกมแดง แข้งสีแดงไม่มีเดือย

"ดูหนูสู่รูงู   งูสุดสู้หนูสู้งู

หนูงูสู้ดูอยู่   รูปงูทู่หนูมูทู

ดูงูขู่ฝูดฝู้   พรูพรู

หนูสู่รูงูงู   สุดสู้

งูสู้หนูหนูสู้   งูอยู่

หนูรู้งูงูรู้   รูปถู้มูทู"

สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : หนู งู 

หนู

ชื่อสามัญ: Mouse

ชื่อวิทยาศาสตร์: Mus Musculus

ลักษณะ: เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายสกุลในวงศ์ Muridae มีฟันแทะ มีอยู่ทั่วไปตามบ้านเรือนและในถิ่นธรรมชาติ มีหลายชนิด เช่น หนูพุกใหญ่(Bandicota indica) หนูท้องขาว (Rattus rattus) บางชนิดเป็นพาหะนำโรค

"นกแก้วแจ้วเสียงใส  คลอไคล้คู่หมู่สาลิกา

นกตั้วผัวเมียคลา   ฝ่าแขกเต้าเหล่าโนรี   

นกแก้วแจ้วรี่ร้อง   เร่หา

ใกล้คู่หมู่สาลิกา   แวดเคล้า

นกตั้วผัวเมียมา   สมสู่

สัตวาฝ่าแขกเต้า   พวกพ้องโนรี"
สัตว์ที่พบในคำประพันธ์บทนี้คือ : นกแก้ว นกสาลิกา

นกโนรี นกกระตั้ว นกสัตวา นกแขกเต้า

นกแก้ว

ชื่อสามัญ: Alexandrine Parakeet 

ชื่อวิทยาศาสตร์: Psittacula eupatria

ลักษณะ: หาง เล็กเรียวยาว ลำตัวสีเขียว จะงอยปากอวบอูม ปลายปากงุ้มลงสีแดง มีแถบสีแดงบริเวณหัวปีก นกตัวผู้มีแถบแดงเล็ก ๆ บริเวณคอด้านหลัง และมีแถบดำบริเวณคอด้านหน้า ซึ่งไม่มีในนกตัวเมีย ใต้หางสีเหลืองคล้ำ ใบหน้าและลำคอสีปนเหลืองกลาง ตุ๊กแกอาศัยอยู่ทั้งในบริเวณพื้นที่แถบป่าไม้และในบริเวณบ้านเรือน ชอบมุมมืดปราศจากการรบกวน ออกลูกเป็นไข่

นกสาลิกา

ชื่อสามัญ: Blue Magpie

ชื่อวิทยาศาสตร์: Urocissa erythrorhyncha

ลักษณะ: ลำตัวมีขนาดยาว 64-66 เซนติเมตร สีม่วงอมฟ้า หางสีเดียวกับลำตัวและมีขลิบขาวที่ปลายเส้นขน ปากและขาสีแดงสดสะดุดตา หัวสีดำมีแถบสีขาวพาดกลางกระหม่อมลงไปจนถึงท้ายทอย ปกติอยู่เป็นคู่ หรือเป็นฝูงเล็กๆ 5-6 ตัว อาจพบอยู่เป็นฝูง หากินทั้งบนต้นไม้และบนพื้นดิน จะกระโดดไต่ไปตามกิ่งไม้อย่างคล่องแคล่ว ดูคล้ายกระรอก อาหาร ได้แก่ แมลง หอยทาก ตะขาบ ไข่ และลูกนกในรัง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และสัตว์เลื้อยคลานขนาดเล็ก เวลาลงมาหากินบนพื้นดินหรือลงมากินน้ำ มักกระโดดไปพร้อมยกหางขึ้นสูงและปล่อยให้ปลายหางโค้งชี้ลงพื้นดิน ฤดูผสมพันธุ์อยู่ในฤดูร้อนต่อฤดูฝน ทำรังบนต้นไม้ รังรูปถ้วยตื้นๆ วางไข่ 3-5 

นกโนรี 

ชื่อสามัญ: Lory

ลักษณะ: นกปากขอในวงศ์ Loriidae คล้ายนกแก้ว ตัวมีสีสันสวยงาม ขน ส่วนใหญ่ เป็นสีแดงชอบบินสูงเหนือยอดไม้ ไม่ส่งเสียง ร้องในขณะบินเหมือนนกแก้วชนิดอื่น อาหารโปรดปราน คือผลไม้สุกที่มีรสหวาน ส่วนหนอนกับแมลงเป็นบางมื้อ และ แปลกกว่านกแก้ว ชนิดใดๆ ตรงที่ ลิ้นของมันตอนปลายจะม้วนเป็นหลอดได้ สำหรับดูดกินน้ำหวานจากดอกไม้

นกกระตั้ว

ชื่อสามัญ: Cockatoo

ชื่อวิทยาศาสตร์: Psittacidae

ลักษณะ: เป็น นกประเภทปากคีม ส่วนมากจะมีสีขาว บางชนิดมีสีเหลืองอ่อนแซมเล็กน้อย มีหงอน มีลิ้นและสามารถสอนให้พูดได้เหมือนนกแก้ว ชื่อ Cockatoo เป็นภาษามาเลย์แปลว่าคีมใหญ่ พบในแถบอินโดนีเซีย, ฟิลิปปินส์, นิวกินี, หมู่เกาะโซโลมอน และ ออสเตรียเลีย ชนิดที่มนุษย์จับมาเลี้ยงนั้นมีราคาสูง สกุลที่นิยมเลี้ยงในประเทศไทยคือ กระตั้วมอลลัคคัน, กระตั้วอัมเบรลล่า และ กระตั้วซัลเฟอร์เครสต์ กระตั้วที่อยู่ตามธรรมชาติจะมีอายุขัยเพียง 20-30 ปีเท่านั้น แต่กระตั้วที่มนุษย์นำมาเลี้ยงจะมีอายุยืนถึง 60-80 ปี

นกสัตวา

ชื่อสามัญ: Eclectus Parrot

ชื่อวิทยาศาสตร์: Eclectus roratus 

ลักษณะ: มีสีเขียวสดเกือบทั้งตัว ยกเว้นขอบปีกและขนปลายปีกมีสีน้ำเงินสด และยังมีสีน้ำเงินสดแซมที่หางอีกด้วย ใต้ปีกเป็นสีแดงสด แล้วยังแดงเลยมาจนถึงสีข้างอีกด้วย ทำให้แลเห็นสีแดงเข้มเด่นชัดมาก เพราะตัดกับขนสีเขียว ในขณะบิน มันจึงเป็นนกแก้วที่สวยมาก จะแลเห็นเป็นสีเขียวสลับกับสีแดง ปากบนมีสีแดง แต่ปากล่างมีสีดำ

นกแขกเต้า

ชื่อสามัญ: Parakeet

ชื่อวิทยาศาสตร์: Psittacula alexandri

ลักษณะ: เป็นนกแก้วชนิดหนึ่งมีชื่อสามัญว่า Red-breasted Parakeet ถือว่าเป็นนกประจำถิ่นที่พบได้ทุกภาคของประเทศไทยยกเว้นเฉพาะภาคใต้เท่านั้น ที่ไม่พบ